Ethiek heeft mij altijd gefascineerd. Ethiek is een tak van de filosofie die zich bezig houdt met een kritische bezinning over het juiste handelen. Ethiek gaat over iets ongrijpbaars, over normen en waarden over goed en kwaad.
Het zal u niet zijn ontgaan, de provincie Limburg verkeert in een bestuurlijke crisis. De politiek in Limburg heeft last van integriteits-issues. Integriteit is een onderdeel van de ethiek en heeft daarmee mijn interesse.
Het schandaal rond de affaire van oud CDA gedeputeerde Herman Vrehen leidde in eerste instantie tot het opstappen van de CDA gedeputeerden Koopmans en Mackus. Een week later kondigden het voltallige college van gedeputeerden en de Gouverneur hun vertrek aan.
Integriteits-issues zijn in Limburg niet nieuw. In 1996 schreef Joep Dohmen het boek “de vriendenrepubliek” nadat Limburg 4 jaar lang in de greep was geweest van corruptieaffaires. Zuid Limburg was afgegleden van de Nederlandse norm en het Sicilië van Nederland geworden, negen politici en ambtsdragers werden veroordeeld.
In zijn boek beschrijft Dohmen dat de politieke monocultuur in Limburg een belangrijke oorzaak is van het ontstaan van de vriendenrepubliek. De alleenheerschappij van (eerst de KVP en later) het CDA was een belangrijke oorzaak van het systeem van “voor wat hoort wat” concludeerde hoogleraar Jan Reijntjes. Iedereen wist wat er gebeurde, door de sterke “één partij” cultuur werden de bestuurders er echter niet publiekelijk op aangesproken.
Ook in Bergen is het CDA oppermachtig. De partij bestuurt al vele raadsperioden mee en na de gesloten brede coalitie in 2018 waarbij zowel de PK als de VVD deelnamen in de coalitie is er helemaal geen tegenmacht meer: Zoals de Limburger het verwoordde in maart 2020: “PK en VVD in Bergen eten genadebrood CDA”.
Aangezien ook de gemeente Bergen zaken doet met het IKL waar Herman Vrehen directeur was, werden er n.a.v. de integriteitskwestie vragen gesteld in de commissievergadering van woensdag 7 april.
Wethouder Splinter gaf aan dat hij een “vieze smaak” in zijn mond had gekregen van de affaire Vrehen. Reden voor Maasduinen Centraal om een 40 minuten durend interview af te nemen met de wethouder over zijn eigen integriteit.
De wethouder gaf aan dat:
“Om doelen te bereiken moet je op meerdere niveaus besluitvorming voor elkaar krijgen en dan werkt het als je mensen kent”
“Het gaat mis als je op de achtergrond je eigen zakken aan het vullen bent.”
Integriteit is volgens Wikipedia een karaktereigenschap van een individu, die inhoudt dat de betrokkene eerlijk en oprecht is en niet omkoopbaar.
Volgens Prof. dr. mr. Soeharno; hoogleraar Rechtspleging en Rechtsfilosofie aan de Universiteit van Amsterdam gaat integriteit daarnaast ook over iemands geloofwaardigheid.
Hij geeft aan dat die geloofwaardigheid boven alle twijfel verheven – onaangetast – moet blijven. Integriteit gaat volgens hem niet alleen over ethische afwegingen, maar ook over zaken als communicatie, (schijn van) belangenverstrengelingen en ketenverantwoordelijkheid.
In het interview met wethouder Splinter geeft deze aan een integer bestuurder te zijn en zeker te zijn dat er over 15 jaar geen “lijken uit de kast” komen.
De vraag of iemand een integer bestuurder is hangt samen met de gebruikte definitie van integriteit. Wat gebeurt er als we het handelen van de wethouder tegen de lat leggen van de integriteitsdefinitie van Prof. Soeharno. Wordt er dan ook integer gehandeld of worden er grenzen overschreden?
Twee voorbeelden:
Bestuurder en toezichthouder BV
De wethouder is de initiator en sinds 2017 de drijvende kracht achter Energielandgoed Wells Meer. Tot nu toe lag de uitvoering van het project bij de gemeente Bergen. Aangezien op korte termijn de SDE++ subsidie moet worden aangevraagd en vreemd vermogen moet worden aangetrokken is een nieuwe organisatiestructuur noodzakelijk. Er wordt daarom een BV opgericht voor de ontwikkeling en exploitatie van het Energielandgoed.
Tot verbazing van menigeen (inclusief de gemeenteraad) kondigt de wethouder in het interview over integriteit aan dat hij de bestuurder van de BV gaat worden (weliswaar onbezoldigd, maar toch). In de daarop volgende raadsvergadering van 26 april verduidelijkt hij die stap:
“De raad heeft op 9 februari het college gemandateerd om een BV op te richten. Het college heeft besloten dat de portefeuillehouder (wethouder Splinter, red.) de bestuurder wordt van de BV ”.
Hier blijft het echter niet bij.
In de commissievergadering van 19 mei geeft de wethouder aan dat:
“Na oprichting van de BV, wanneer de aandelen volledig in handen zijn van de gemeente Bergen, gaat het college van B&W de aandeelhouders vertegenwoordigen en daarmee toezicht houden op de BV”.
De wethouder gaat zichzelf dus controleren. Er is sprake van een belangenverstrengeling. In de definitie van Prof. Soeharno is er daarmee sprake van een integriteitskwestie en wordt de geloofwaardigheid aangetast.
De vraag die daarnaast ook wel gesteld mag worden is de volgende:
Wat gebeurt er als de termijn van de wethouder er op zit en de wethouder na de gemeenteraadsverkiezingen van volgend jaar maart niet meer terug keert in het college? Blijft hij dan directeur van de BV en wordt dit dan een betaalde functie? Dan zou de wethouder voor zichzelf een functie hebben geregeld tijdens zijn periode als wethouder. Dit is binnen geen enkele definitie van integriteit acceptabel.
Dwangarbeid
Een voorbeeld op het gebied van ketenverantwoordelijkheid is de situatie rondom de dwangarbeid bij de productie van zonnepanelen in China. N.a.v. berichtgeving hierover in de media diende de fractie KERN een motie in. In deze motie werd de gemeenteraad opgeroepen het college de opdracht mee te geven om voor Energielandgoed Wells Meer geen zonnepanelen aan te schaffen waarbij in de productieketen gebruik is gemaakt van dwangarbeid.
Deze motie werd door het college ontraden, waarschijnlijk mede omdat dit zou kunnen leiden tot vertraging (of zelfs het niet meer tot stand komen) van Energielandgoed Wells Meer.
Indirect wordt het belang van de realisatie van het Energielandgoed dus boven het voorkomen van dwangarbeid bij de productie van zonnepanelen geplaatst.
De vraag is hoe integer dat is als, zoals prof. Soeharno aangeeft, bij integriteits-issues ook vragen over ketenverantwoordelijkheid moeten worden meegenomen.
Morele DNA
In essentie is integriteit volgens Prof. Soeharno een “chefsache”. “Het gaat immers om de geloofwaardigheid van de organisatie, om het morele DNA daarvan.”
Bovenstaande voorbeelden roepen vraagtekens op over het morele DNA binnen de gemeente Bergen.
Over integriteit en ethiek binnen het openbaar bestuur in Limburg is het laatste woord nog niet gezegd. De nieuwe (waarnemend) Gouverneur in Limburg, de heer Remkes, heeft op 11 mei aangekondigd om een groot onderzoek te starten naar de bestuurscultuur in Limburg.
We wachten af …….