Bij het schrijven van dit artikel heb ik getwijfeld over de titel, want er kwamen meerdere uitspraken in mijn gedachte; “Het venijn zit hem in de staart” en “I told you so” (niets menselijks is mij vreemd) schoten mij even te binnen, maar ook de titel van het beroemde boek “Don Quichot” heb ik serieus overwogen. Toch heb ik gekozen voor de Latijnse spreuk: salus populi suprema lex esto: het welzijn van de mensen is de hoogste wet, omdat het daar, in de kern, toch echt om draait.
Don Quichot
De vernuftige edelman Don Quichot van La Mancha werd gepubliceerd in het begin van de zeventiende eeuw. Het vertelt de komische reisavonturen van een oude edelman die denkt dat hij een dolende ridder is. De hoofdpersoon is het stereotype van de idealist die o.a. ten strijde trekt tegen windmolens (al denkt hij dat het reuzen zijn). Het strijden tegen windmolens heeft door Don Quichot de betekenis gekregen van het voeren van een hopeloze strijd. Precies zo ervaren veel burgers hun strijd tegen de huidige windturbines. Peter de Lange, de Nederlandse Don Quichot, is partner bij het Barendrechtse kantoor Vos & De Lange Advocaten. Hij staat burgers bij die in opstand komen tegen windturbines en meent de achilleshiel van de windturbines te hebben gevonden in het Europees recht.
Europees recht
Op 25 juni 2020 deed het Europese Hof van justitie een belangrijke uitspraak:
“Het Hof van Justitie van de EU heeft op 25/6/2020 een uitspraak gedaan over de toepassing van SMB richtlijn 2001/42/EU. Het Europees Hof bevestigt dat windmolenparken naar Europees recht vallen onder de SMB richtlijn 2001/42/EU waarin ook de VN Verdragen van Aarhus en Espoo zijn geïncorporeerd.
Het arrest van 25 juni 2020 bevestigt tevens dat de Klimaatrichtlijnen 2018/1999/EU en 2018/2001/EU waarin de Parijse Klimaatakkoorden zijn verwerkt dwingend vastleggen dat alle voorafgaande milieurichtlijnen van de EU in acht genomen moeten worden.
Het EU Hof zegt dat windmolenparken, waarover in strijd met deze richtlijnen besluiten zijn genomen en ook die aangelegd worden, onwettig zijn in België”.
Het Unierecht geldt voor alle lidstaten. Ook voor Nederland.
In mijn artikel: “wie de schoen past trekke hem aan” van 22 oktober 2020 besteedde ik aandacht aan deze uitspraak en riep het college en de gemeenteraad van Bergen op tot een herziening van het risico dossier van Energielandgoed Wells Meer.
“De uitspraak van het Europese Hof van Justitie kan mogelijk verstrekkende gevolgen hebben voor de uitrol van wind- en zonneparken in Nederland. Dat schrijft het Financieel Dagblad in september. De bouwvergunningen voor de parken zouden mogelijk in strijd zijn met Europese milieuregels en dus ingetrokken of opgeschort moeten worden.
Waar het om gaat is dat de normen niet meer goed zijn, waarop vergunningen van windparken worden verleend. Zo wordt geluidsoverlast niet gemeten maar berekend en zijn de geluidseffecten berekend op windmolens met een hoogte van 75 meter en niet op die van 250 meter en dat vindt het Europese hof van Justitie dus niet goed”.
Dat ik niet de enige was die zich zorgen maakte over de uitspraak van het Europese Hof bleek uit de vraag die de fractie KERN hierover stelde:
“Op 25 juni heeft het Europese Hof in een arrest bepaald dat zon- en windparken onder de Europese richtlijnen vallen. Heeft dit gevolgen voor het Energielandgoed?”
Het antwoord van het college:
“Nee, het arrest heeft geen gevolgen voor de realisering van het Energielandgoed Wells Meer. Het bedoelde arrest heeft de vraag opgeworpen of bij het vaststellen van het Activiteitenbesluit een milieueffectrapport had moeten worden opgesteld”. ” Wij zijn er van overtuigd dat dit niet het geval is”. “Wij hebben verklaard dat wij voor het Energielandgoed ook op projectniveau een milieueffectrapport zullen opstellen (en dit is ook daadwerkelijk gebeurd). Door deze verklaring is de inrichting waartoe de windturbines behoren vergunningsplichtig geworden”. “De inrichting valt niet geheel onder de werkingssfeer van het Activiteitenbesluit milieubeheer”.
Raad van State
De Raad van State liet vorig jaar zomer weten dat de Europese jurisprudentie nauwlettend wordt gevolgd. “Welke gevolgen het arrest heeft voor het Nederlandse Activiteitenbesluit kan pas worden beoordeeld wanneer een partij dit in een concrete zaak naar voren brengt”, aldus het college.
De afgelopen maanden gingen meerdere tegenstanders van windmolenparken naar de rechter:
Op dinsdag 6 april 2021 vond, n.a.v. bezwaren in vier windturbinezaken, bij de Raad van State de bespreking plaats van de mogelijke gevolgen voor de Nederlandse situatie van het Nevele-arrest van 25 juni 2020 van het Hof van Justitie te Luxemburg.
Op dinsdag 15 juni 2021 vond de inhoudelijke vervolgbehandeling plaats. Daarin werd betoogd dat het juridisch voorzorgsbeginsel dient te worden gehanteerd. In het betoog werd aangegeven dat er geen vergunningen voor windturbines mogen worden afgegeven voordat met wetenschappelijke zekerheid is vastgesteld dat de gezondheid en de leefomgeving van de mens wordt beschermd of verbeterd. Verslechteren mag dus niet. De overheid en rechter dienen de burger daartegen effectief te beschermen (bron: P. de Lange).
Op 30 juni 2021 deed de Raad van State uitspraak over het bestemmingsplan in één van de besproken zaken, namelijk windpark Delfzijl:
“Voor de algemene normen voor geluid, slagschaduw en veiligheid die in Nederland gelden voor de bouw en het gebruik van windturbines moet op grond van het Europese recht een beoordeling worden gemaakt van de gevolgen voor het milieu. De regering zal nu zo’n milieubeoordeling moeten maken. Tot die tijd mogen deze algemene normen in het Activiteitenbesluit en de Activiteitenregeling niet worden gebruikt voor windturbineparken”.
Bekijk hier de toelichting van de persrechter.
De persrechter:
“Het betekent heel wat voor de besluiten die nog moeten worden genomen voor nieuwe parken en ook voor zaken die NU bij de Raad van State liggen (toevoeging: waaronder Energielandgoed Wells Meer). Die zaken moeten wachten tot de milieubeoordeling (toevoeging: door de politiek) is gemaakt.
De persrechter vervolgt:
“Er is een ontsnapping als het ware: het is ook mogelijk om niet aan te sluiten bij de normen, overheden HOEVEN dat niet te doen. Ze kunnen ook hun eigen normen maken voor slagschaduw en geluid enzovoort, maar dan moeten ze wel goed motiveren en goed uitleggen waarom ze van toepassing zijn op het concrete park”.
De vraag die zich nu voordoet is welke consequentie dit gaat hebben op de vier geplande windturbines in Energielandgoed Wells Meer.
Consequentie Energie Landgoed Wells Meer
Ondanks het feit dat het college bij de beantwoording van de vraag van KERN, in het najaar van 2020, heeft aangegeven dat de uitspraak van het Europese hof in juni 2020 geen gevolgen zou hebben voor Energielandgoed Wells Meer, lijkt het er op dat deze uitspraak wel degelijk een grote impact kan hebben op de realisatie van de windturbines in het Energielandgoed.
Zolang de politiek geen normen heeft gemaakt voor geluid, slagschaduw en veiligheid kunnen, gezien de uitspraak van de Raad van State, de windturbines in Wells Meer met goed fatsoen niet worden gebouwd. Aangezien het zomerreces voor de deur staat, het onderzoek naar de normering nog moet worden uitgevoerd en het kabinet daarnaast demissionair is (zich dus moet beperken tot spoedeisende zaken en onderwerpen die politiek niet controversieel zijn), kunnen de normen voor geluid, schaduw en veiligheid nog wel even op zich laten wachten.
De vraag is nu of de gemeente Bergen gebruik gaat maken van de door de Raad van State gedefinieerde “ontsnappingsmogelijkheid”: “Gemeentes hoeven niet aan de normering te voldoen, ze kunnen ook hun eigen normen maken”.
De gemeente Bergen is niet voor één gat te vangen en ik verwacht dan ook dat ze zullen proberen om gebruik te maken van deze deze “ontsnapping clausule”.
Maar dat brengt ons hij een ethisch vraagstuk.
Dient een gemeente niet altijd het belang van de inwoners voorop te stellen?
Zoals de romeinen het al verwoordden:
Salus populi suprema lex esto;
(het welzijn van de mensen is de hoogste wet)
Uit onderzoek blijkt dat veel omwonenden van windmolens last krijgen van gezondheidsklachten (chronische slaapproblemen, hoofdpijn, tinnitus (oorsuizen), een drukgevoel op de oren, vertigo (draaiduizeligheid), tachycardie (snelle hartslag), concentratie- en geheugenproblemen).
Daarom pleiten wetenschappers al jaren om zorgvuldiger om te gaan met de gezondheid van de mens in de planning en besluitvorming rond de aanleg van windturbineparken.
Uit de Strategische Milieu Beoordelingsrichtlijn (2001/42/EG) volgt bovendien dat het juridisch voorzorgsbeginsel dient te worden gehanteerd. Er moet dus vooraf en met wetenschappelijke zekerheid worden vastgesteld dat de gezondheid en de leefomgeving van de mens wordt beschermd of verbeterd. Verslechteren mag dus niet.
De overheid en rechter dienen de burger daartegen effectief te beschermen. Het nalaten daarvan vormt een ontoelaatbare inbreuk op grondrechten en het recht op bescherming van een ongestoord gezinsleven.
Bij de ontwikkeling van Energielandgoed Wells Meer zal de gemeente Bergen, als overheidsorgaan, zich primair moeten richten op de bescherming van de gezondheid en de leefomgeving van de mens. Het financieel gewin van de exploitatie van de windturbines zou ondergeschikt moeten zijn aan het effectief beschermen van de burger.
Het zou onverstandig, en vanuit ethisch oogpunt ook zeer onwenselijk zijn, wanneer de gemeente Bergen er voor zou kiezen om gebruik te maken van de door de Raad van State beschreven “ontsnappingsmogelijkheid” en niet zou wachten op het landelijke onderzoek naar normstelling m.b.t. slagschaduw, geluid en veiligheid.
We wachten met spanning de discussie in de gemeenteraad hierover af.